مقدمه: کیفیت اولیه شیر خام متأثر از عواملی همچون تغذیه دام، سلا متی دام، ترکیب شیمیایی شیر و فعالیت میکروب موجود درآن بوده که بر روی محصولات نهایی تأثیرگذ ار می باشد. بنابر این کیفیت شیر خام به مدت زمان و شرایطی که شیر از تولید تا تحویل به کارخانه طی می کند بستگی تمام دارد. دراستان لرستان ۹۷% شیر تولیدی گاوها از واحدهای کوچک و روستایی بد ست می آید. پژوهش فوق با هدف بررسی کانون های آلودگی شیرخام و شناخت نقاط بحرانی آلودگی شیر خام از مرحله دوشش تا تحویل به کارخانه در سال۱۳۸۲ انجام گرفت .
مواد و روش‌ها: جهت نمونه گیری از شیرخام مراکز با ظرفیت جمع آوری شیر بیش از ۳ تن، ۵/۱ تا ۳ تن و کمتر از ۵/۱ تن به عنوان مراکز با ظرفیت بالا، متوسط و کم تعیین گردید. مراحل نمونه برداری شامل نمونه گیری از شیر پستان، ظروف جمع آوری و نگهداری شیر، مخرن ماشین سیار جمع آوری، مخزن سردکن مرکز جمع آوری و از تانکر حمل شیر به کارخانه بود. آزمایش شمارش کلی بار میکروبی( (TC وآزمایشهای شیمیایی شامل میزان اسیدیته و pH شیر بود. کل نمونه جمع آوری شده در هر ماه ۴۵ نمونه و در طی ۱۲ ماه ۵۴۰ نمونه جمع آوری گردید. داده ها جهت تجزیه و تحلیل آمار به لگاریتم درپایه ۱۰ تغییر یافته و توسط نرم افزار SPSS ۱۱. ۵ با استفاده از روش GLM ) ) آنالیزواریانس گردید .
یافته‌ها: میانگین بار میکروبی (TC ) در کلیه فصول سال cfu/ml ۳۷/۰ ± ۴۳/۶ بود. اثر ماههای مختلف سال، مراحل مختلف نمونه گیری از شیر و ظرفیت مراکز جمع آوری بر روی بار میکروبی کل، کلی فرم و اشرشیا کلی کاملاً معنی دار بود (۰۱/۰ p< ) . نتایج نشان داد کمترین بار میکروبی در دی ماه با cfu/ml ۳۸/۰ ± ۳۱/۶ و بیشترین بار میکروبی در مرداد ماه بامیزان cfu/ml ۳۱/۰ ± ۵۷/۶ بود. نتایج نشان داد کاهش بار میکروبی از شهریور ماه شروع و در دی و بهمن به کمترین میزان می رسید. نتایج همچنین نشان داد بیشترین میزان باکتریهای کلی فرم و اشرشیا کلی در شهریور ماه بوده و کمترین میزان کلی فرم در شیر خام در دی و بهمن و اشرشیا کلی در بهمن و اسفند ماه بود. ضرایب همبستگی نشان داد بین بار میکروبی با کلی فرم (۹۰/۰ r= ) و با اشرشیا کلی (۷۹/۰ r= ) ، همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت (۰۱/۰ p< ) .
بحث و نتیجه‌گیری: بطور کلی مشکل مهم جمع آوری شیر در استان لرستان، دوری برخی مراکز جمع آوری شیر و مدت زمان طولانی انتقال شیر از این مراکز تا کارخانه شیر بوده، که بعنوان یکی از علل مهم افزایش بار میکروبی کل از مرحله دوشش تا تحویل به کارخانه می باشد. علاوه بر این امکانات ارتباطی محدود برخی از روستاها باعث افزایش بار میکروبی شیر خام در این مناطق گردیده است .
